Ateşli havale, özellikle 6 ay ile 5 yaş arasındaki çocuklarda yüksek ateşe bağlı olarak gelişen ani kasılma ve bilinç kaybı tablosudur. Çoğu durumda kalıcı bir hasar bırakmaz, ancak tekrarlayan nöbetler epilepsi riskini artırabileceği için dikkatle değerlendirilmelidir.

Ateşli havale risk faktörleri arasında aile öyküsü, hızlı ateş yükselmesi ve bazı viral enfeksiyonlar bulunur. Çocuklarda ilk atak genellikle aileler için kaygı verici olsa da, doktor kontrolünde yapılacak değerlendirme ile riskler doğru şekilde yönetilebilir.

Nörolojik değerlendirme ateşli havale geçiren her çocukta önemlidir. Tekrarlayan ataklarda EEG ve gerekirse beyin görüntüleme yöntemleri kullanılabilir. Bu sayede epilepsiye ilerleyebilecek durumlar erken dönemde saptanabilir ve tedavi planı yapılabilir.

Acil durumda ilk müdahale çocuğun güvenli pozisyonda tutulması ve ateşin düşürülmesidir. Uzun süren veya tekrarlayan nöbetlerde ilaç tedavisi başlanabilir. Ateşli havalelerin çoğu iyi seyirli olmakla birlikte, düzenli takip ihmal edilmemelidir.

Ateşli Havale Nedir?

Ateşli havale, adından da anlaşılacağı gibi, vücuttaki bir enfeksiyonun sebep olduğu ateşin tetiklediği bir tür nöbettir. Tıpkı bir elektrik devresinin aşırı yüklenince atması gibi düşünebilirsiniz. Çocuğun vücudu bir enfeksiyonla savaşırken ateşi yükselir ve bu ani ısı artışı, hassas olan beyin hücrelerinde geçici bir “kısa devre”ye yol açabilir. İşte bu kısa devre, kendini kasılmalar, titremeler şeklinde gösterir.

Önemli bir nokta var: Bu durum menenjit ya da ensefalit gibi doğrudan beyin iltihabı olan durumlardan farklıdır. Beyin iltihabının kendisi de nöbet yapabilir, ama ateşli havale, vücudun başka bir yerindeki enfeksiyona bağlı ateşin sonucudur. Örneğin çocuğunuzun boğazı iltihaplanmış olabilir, idrar yolu enfeksiyonu geçiriyor olabilir veya basit bir soğuk algınlığı bile ateşli havaleye neden olabilir. Ateşli havale en sık 1,5 ile 3 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Sanki bu yaşlar, beynin bu tür ani ısı değişikliklerine karşı en hassas olduğu dönem gibidir.

Ancak bazı özel durumlar da vardır. Eğer bir bebek 1 yaşından önce ateşli havale geçirmişse, bu durumun altında yatan ve ileride ateşli havale ile başlayıp ateşsiz nöbetlere, yani epilepsiye dönüşebilecek bazı genetik nedenler olabilir. Bu yüzden 1 yaşından önce ateşli havale geçiren çocukların doktoru tarafından daha yakından incelenmesi önemlidir.

Bir de şu ayrımı iyi yapmak gerekir: Nörolojik olarak normal olmayan, örneğin serebral palsi gibi rahatsızlıkları olan çocuklar ateşli nöbet geçirseler bile, bu durum ateşli havale olarak adlandırılmaz. Çünkü bu çocuklardaki nöbetlerin nedeni sadece ateş olmayabilir. Aynı şekilde 6 yaşından sonra ateşli havale geçiren çocuklara da “ateşli havale” demeyiz. Onlardaki nöbetler, ateşin tetiklediği epileptik nöbetler olarak değerlendirilir ve farklı bir yaklaşımla takip edilirler.

Ateşli Havale Neden Olur?

Temel nedenin ateş olduğunu artık biliyoruz. Peki bu ateş genellikle nereden gelir? Çoğu zaman, basit viral enfeksiyonlar suçludur. Grip, nezle, 6. hastalık (rozola) veya RSV (Respiratuvar Sinsityal Virüs) gibi yaygın çocukluk çağı hastalıkları sırasında yükselen ateş, ateşli havaleyi tetikleyebilir. Daha nadiren de olsa, bakteriyel enfeksiyonlar veya orta kulak iltihabı gibi durumlar da ateşe ve dolayısıyla havaleye yol açabilir.

Bazen de havale, ateşin en hızlı yükseldiği anda ortaya çıkar. Hatta bazı durumlarda, havale çocuğunuzun hasta olduğunun ilk işareti bile olabilir. Yani siz henüz ateşini fark etmemişken, çocuk havale geçirebilir.

Ayrıca bazı çocukluk çağı aşıları da (örneğin karma aşı, kızamık-kızamıkçık-kabakulak aşısı veya pnömokok aşısı) aşıdan sonraki birkaç gün içinde ateşi yükseltebilir ve bu da bazı hassas çocuklarda ateşli havaleye neden olabilir. Burada önemli olan nokta, havalenin doğrudan aşıdan değil aşının sebep olduğu ateşten kaynaklandığıdır.

Peki neden bazı çocuklar ateşlendiğinde havale geçirirken bazıları geçirmez? İşte burada genetik faktörler devreye giriyor. Ateşli havalenin genellikle genetik bir yatkınlık sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Ailede daha önce ateşli havale geçirmiş bireylerin olması, çocuğun da geçirme olasılığını artırabilir. Ancak bu çocuğunuzun kesinlikle havale geçireceği anlamına gelmez. Tıpkı bazı ailelerde şeker hastalığına yatkınlık olması gibi düşünebilirsiniz. Herkes hasta olmaz ama risk biraz daha fazladır.

Ateşli Havale Kimlerde Görülür?

Yukarıda da bahsettiğim gibi, ateşli havale en sık 6 ay ile 6 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Özellikle 1,5 ile 3 yaş arası, bu durumun en sık yaşandığı dönemdir. Sanki bu yaş aralığındaki miniklerin beyni, ateşin ani yükselişlerine karşı daha savunmasızdır.

Eğer çocuğunuz nörolojik olarak tamamen normalse, yani herhangi bir beyin hasarı veya gelişimsel geriliği yoksa ve 6 yaşından sonra ateşli havale geçiriyorsa, bu durum artık “ateşli havale” olarak adlandırılmaz. Bu vakalar, ateşin tetiklediği epileptik nöbetler olarak değerlendirilir ve farklı bir uzmanlık alanına girer.

Unutmamak gerekir ki 1 yaşından önce ateşli havale geçiren bazı çocuklarda, ileride epilepsiye dönüşebilecek genetik nedenler saptanabilir. Bu nedenle bu yaş grubundaki çocukların takibi ve gerekli görülürse genetik incelemeleri önem taşır.

Ateşli Havale Çeşitleri Nelerdir?

Ateşli havaleler temelde ikiye ayrılır: basit ateşli havale ve kompleks ateşli havale. Çoğu çocuk, basit ateşli havale geçirir.

• Basit Ateşli Havale: Bu tür havaleler genellikle kısa sürer, çoğu zaman 15 dakikadan az. Tüm vücudun katıldığı kasılmalar ve titremeler şeklinde kendini gösterir. Yani çocuğunuzun kolu da bacağı da aynı anda kasılır ve titrer. Basit ateşli havale, 24 saat içinde sadece bir kez olur ve nöbet geçtikten sonra çocuğunuz genellikle kısa sürede kendine gelir ve herhangi bir kalıcı nörolojik sorun yaşamaz. Sanki kısa süreli bir elektrik kesintisi gibi düşünebilirsiniz. Işıklar söner, sonra tekrar gelir ve her şey normale döner.
• Kompleks Ateşli Havale: Bu tür havaleler ise biraz daha farklıdır. Aşağıdaki özelliklerden bir veya birkaçı varsa, havale kompleks olarak adlandırılır:
• Süre: Nöbet 15 dakika veya daha uzun sürerse. Sanki elektrik kesintisi uzun sürmüş gibi.
• Vücudun Katılımı: Kasılmalar sadece vücudun bir tarafında olursa. Örneğin sadece sağ kol ve bacakta titreme olması gibi.
• Tek Taraflı Geçici Tutmama: Nöbetten sonra vücudun tek bir tarafında geçici bir güçsüzlük veya hareket kısıtlılığı gelişirse.
• Sıklık: 24 saat içinde birden fazla nöbet geçirilirse. Sanki elektrikler sürekli gidip geliyor gibi.

Kompleks ateşli havaleler, basit olanlara göre bazı uzun dönemli sonuçlarla biraz daha fazla ilişkilendirilebilir, ancak bu konulara daha sonra değineceğiz.

Ateşli Havale Belirtileri Nelerdir?

Ateşli havale sırasında çocuğunuzda görebileceğiniz belirtiler şunlardır:

• Bilinç Kaybı: Çocuğunuz bir an için bilincini kaybedebilir veya bayılabilir.
• Kasılmalar ve Titremeler: Kol ve bacaklarda kontrolsüz bir şekilde kasılmalar, titremeler veya sertleşmeler görülebilir. Bu durum tüm vücudu etkileyebileceği gibi, sadece bir bölgesinde de olabilir.
• Göz Kayması: Gözler yukarıya doğru kayabilir.
• Vücut Kontrolünün Kaybı: Salya akması, kusma, idrar veya dışkı kaçırma gibi durumlar yaşanabilir.
• Ateş: Genellikle havale sırasında veya öncesinde 38°C (100.4°F) veya daha yüksek bir ateş vardır. Ancak bazen havale ateşin yükselmesinden önce de başlayabilir.

Ateşli Havale Anında Ne Yapmalı?

Çocuğunuz ateşli havale geçirirken paniklememek çok önemlidir, ancak bu tabii ki kolay değildir. Öncelikle sakin olmaya çalışın. Etrafınızdaki tehlikeli olabilecek sert veya keskin nesneleri uzaklaştırın. Çocuğunuzu yere veya yumuşak bir zemine yan pozisyonda yatırın. Bu pozisyon, kusmuk veya salya gibi sıvıların akciğerlere kaçmasını engellemeye yardımcı olur.

Nöbetin ne kadar sürdüğünü takip etmek önemlidir. Saatinizi kontrol edin. Çocuğunuzun yanında kalın ve onu gözlemleyin. Üzerindeki sıkı giysileri gevşetin. Ağzında kolayca çıkarılabilecek bir şey varsa (örneğin yiyecek parçası), nazikçe çıkarın. Ancak nöbet sırasında asla çocuğunuzun ağzını açmaya çalışmayın veya içine herhangi bir şey sokmayın. Bu çocuğunuza zarar verebilir.

Nöbeti durdurmaya çalışmayın, çocuğunuzun hareketlerini kısıtlamayın. Genellikle ateşli havaleler birkaç dakika içinde kendiliğinden geçer.

Aşağıdaki durumlarda mutlaka acil tıbbi yardım isteyin:

• Nöbet 5 dakikadan uzun sürerse.
• Çocuğunuz arka arkaya nöbet geçiriyorsa.
• Nöbet geçtikten sonra çocuğunuz hemen kendine gelmiyorsa.
• Bu çocuğunuzun ilk ateşli havalesi ise.
• Çocuğunuzda ense sertliği, aşırı uyku hali, nefes almada zorluk veya şiddetli kusma gibi menenjit belirtileri varsa.

Ateşli Havale Tanısı Nasıl Konur?

Çocuğunuz ateşli havale geçirdikten sonra doktorunuz öncelikle ayrıntılı bir tıbbi öykü alacak ve fizik muayene yapacaktır. Çocuğunuzun gelişimsel dönüm noktaları, aşı kayıtları ve geçirdiği hastalıklar hakkında bilgi edinmek isteyecektir. Amaç ateşin nedenini bulmak ve başka olası durumları dışlamaktır.

İlk basit ateşli havaleyi geçiren ve aşıları tam olan bir çocukta genellikle başka bir tetkik yapılmasına gerek kalmaz ve tanı, çocuğun öyküsü ve klinik bulgularına göre konulabilir.

Ancak bazı durumlarda ek tetkikler gerekebilir. Aşıları eksik olan veya bağışıklık sistemi zayıf olan çocuklarda ciddi enfeksiyonları araştırmak için kan ve idrar testleri yapılabilir. Özellikle 6 aydan küçük bebeklerde, ense sertliği gibi menenjit belirtileri olan çocuklarda veya genel olarak bir beyin enfeksiyonundan şüpheleniliyorsa, beyin omurilik sıvısını incelemek için lomber ponksiyon (belden sıvı alma) yapılabilir.

Kompleks ateşli havale geçiren, uzun süren nöbetleri olan veya epilepsiye yatkınlık şüphesi olan durumlarda, beyin elektrik aktivitesini ölçen EEG (elektroensefalografi) çekilebilir. Ancak basit ateşli havaleden sonra gelecekteki nöbet riskini tahmin etmede EEG’nin rutin olarak kullanılması hala tartışmalı bir konudur.

Olağan dışı uzun süren kompleks ateşli havalelerde, vücudun bir tarafında nörolojik belirtiler varsa, kafa içi basıncında artış belirtileri varsa veya çocuğun kafa çevresi normalden büyükse, beyinde yapısal bir anormallik olup olmadığını değerlendirmek için beyin MR’ı (manyetik rezonans görüntüleme) önerilebilir.

Unutmamak gerekir ki tipik ve komplike olmayan ateşli havalelerde rutin kan testleri, lomber ponksiyon, beyin görüntülemesi ve EEG gibi kapsamlı tetkikler genellikle gerekli değildir.

Ateşli Havale Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çoğu ateşli havale kısa sürer ve kendiliğinden durur. Bu nedenle genellikle nöbeti durdurmak için özel bir tıbbi tedaviye gerek kalmaz. Ancak 5 dakikadan uzun süren uzamış nöbetlerde, nöbet aktivitesini durdurmak için ilaç gerekebilir. Rektal diazepam (fitil) veya burun içine sıkılan midazolam gibi ilaçlar, uzun süren veya tekrarlayan ateşli havale geçirme riski olan çocuklar için evde kullanılabilecek şekilde reçete edilebilir. Hastane ortamında ise damar yoluyla veya ağızdan diazepam veya ağız içinden uygulanan midazolam kullanılabilir.

Basit ateşli havalelerde genellikle hastaneye yatış gerekmez. Ancak uzun süren nöbetler, 6 aydan küçük bebekler, ciddi bir enfeksiyonla birlikte görülen havaleler veya ateşin kaynağı belirlenemeyen durumlarda hastaneye yatış düşünülebilir.

Ateşi düşürmek için kullanılan paracetamol veya ibuprofen gibi ilaçlar çocuğunuzun rahatlamasına yardımcı olsa da bu ilaçların ateşli havaleyi önlediği gösterilmemiştir.

Ateşli havaleleri önlemek için günlük olarak kullanılan antikonvülsan (nöbet önleyici) ilaçların rutin kullanımı genellikle önerilmez. Bunun nedeni, bu ilaçların yan etkilerinin olabilmesi ve çoğu ateşli havalenin iyi huylu olmasıdır. Ancak sık tekrarlayan, kompleks ateşli havale geçiren, tıbbi bakıma erişimi kısıtlı olan veya ebeveynlerin aşırı endişeli olduğu özel yüksek riskli durumlarda, ateşin başlangıcında ağızdan diazepamın aralıklı kullanımı düşünülebilir.

Ateşli Havale Tekrarlar Mı?

Evet, ateşli havale geçiren bir çocuğun tekrar havale geçirme olasılığı biraz daha yüksektir. Tekrarlama olasılığı, ilk havaleyi geçirdiğinde 18 aydan küçük olan çocuklarda, ailede ateşli havale öyküsü olanlarda veya ilk havalenin ateş çok yükselmeden meydana geldiği durumlarda daha fazladır. Ancak çoğu çocuk sadece birkaç kez ateşli havale geçirir ve sonra bu durum kendiliğinden ortadan kalkar.

Ateşli Havale Sonrası Epilepsi Riski Var Mıdır?

Bu ebeveynlerin en çok merak ettiği konulardan biridir. Basit ateşli havale geçirdikten sonra epilepsi gelişme riski oldukça düşüktür, genel popülasyondaki riskten sadece biraz daha yüksektir (tahmini olarak %1-2 civarında).

Kompleks ateşli havale veya uzun süren ateşli havale (febril status epileptikus olarak da bilinir) geçiren çocuklarda bu risk biraz daha artabilir. Ayrıca önceden nörolojik sorunları olan çocuklarda da ateşli havale sonrası epilepsi gelişme riski biraz daha yüksektir.

Ancak unutmamak gerekir ki basit ateşli havale geçiren çocuklar uzun vadede akademik başarıları, zeka düzeyleri ve davranışları açısından akranlarıyla genellikle aynı performansı gösterirler.

Genetik Faktörler ve Ateşli Havale

Ateşli havalenin genellikle genetik bir yatkınlık sonucu ortaya çıktığını daha önce de belirtmiştik. Tekrarlayan ateşli nöbetleri olan hem ateşli hem de ateşsiz nöbetleri olan ateşli nöbetleri 1 yaşından küçükken başlayan veya aşı ile 1 yaş öncesinde nöbeti tetiklenen tüm hastalara genetik tahlil yapılması önerilir. Genetik nedenin saptanması, hastalığın seyri ve tedavinin şekillenmesi açısından çok önemlidir. Bu sayede çocuğunuzun durumunu daha iyi anlayabilir ve gelecekteki olası riskleri daha doğru bir şekilde değerlendirebiliriz.

Ateşli Havale Uzun Dönem Etkileri Nelerdir?

Basit ateşli havaleler genellikle iyi huyludur ve çoğu çocuk bu durumun sonucu olarak herhangi bir uzun vadeli sağlık sorunu yaşamaz. Ancak bazı çalışmalar uzun süren ateşli havalelerin (febril status epileptikus) bilişsel bozukluk, nöropsikiyatrik sorunlar ve çok nadir durumlarda ani beklenmedik ölüm gibi bazı uzun dönemli sorunlarla hafif bir ilişkisi olabileceğini göstermektedir. Ancak bu bulguların doğrudan nedensel ilişkisi ve klinik önemi hala araştırılmaktadır.

Sonuç olarak ateşli havale, özellikle de basit olanları, çocukluk çağında sık görülen ve çoğu zaman zararsız bir durumdur. Önemli olan bu durumla karşılaştığınızda sakin kalmak, doğru müdahaleyi yapmak ve gerektiğinde tıbbi yardım almaktır. Unutmayın çoğu çocuk bu durumu sorunsuz bir şekilde atlatır ve sağlıklı bir şekilde büyümeye devam eder. Herhangi bir endişeniz olduğunda veya aklınıza takılan bir soru olduğunda, çocuğunuzun doktoruyla konuşmaktan çekinmeyin. Sağlıklı günler dilerim.